Gà Tiên Yên: ‘Chìa khóa vàng’ phát triển kinh tế vùng đồng bào dân tộc Quảng Ninh

Nhờ sự vào cuộc của chính quyền, doanh nghiệp và hợp tác xã, giống gà bản địa này đã tạo bước đột phá về sinh kế cho người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, mở ra hướng phát triển nông nghiệp bền vững gắn với xây dựng thương hiệu vùng miền.

Từ món ăn dân dã đến sản phẩm chủ lực

Gắn bó với người dân Tiên Yên - tỉnh Quảng Ninh qua nhiều thế hệ, gà Tiên Yên vốn là giống gà thả đồi có ngoại hình nhỏ, thịt thơm, da giòn, thớ săn chắc, từng được xem là "món ăn tiến vua". Tuy nhiên, trong một thời gian dài, giống gà quý này đứng trước nguy cơ mai một do tập quán nuôi nhỏ lẻ, không có quy hoạch và thiếu nguồn giống chuẩn.

Những thay đổi mang tính chiến lược bắt đầu từ năm 2013, khi chính quyền địa phương cùng các nhà khoa học và người dân bắt tay phục tráng nguồn gen, áp dụng thụ tinh nhân tạo, cải tiến phương pháp ấp nở. Hiện mỗi năm, huyện cung ứng khoảng 600.000-1 triệu con giống, đáp ứng trên 90% nhu cầu chăn nuôi tại địa phương.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ninh, gà Tiên Yên không chỉ là đặc sản, mà còn là tài sản di truyền quý. Việc phục tráng thành công giống gà này mở ra cánh cửa phát triển sinh kế bền vững tại chỗ cho người dân vùng cao.

Nhờ chính sách hỗ trợ giống, vốn vay ưu đãi và tập huấn kỹ thuật từ các cơ quan chuyên môn, hàng trăm hộ dân ở các xã vùng cao như Hà Lâu, Phong Dụ, Đại Dực - nơi sinh sống chủ yếu của người Dao, Sán Dìu, Tày đã mạnh dạn đầu tư mô hình nuôi gà quy mô từ 500 đến hàng nghìn con.

Từ chỗ chỉ nuôi tự phát, đến nay toàn huyện Tiên Yên đã có hơn 400 cơ sở chăn nuôi, 24 trang trại quy mô lớn, 7 hợp tác xã và nhiều cơ sở giống đạt tiêu chuẩn VietGAP.

Tại xã Phong Dụ, hợp tác xã gà Tiên Yên do anh Trần Minh Hoàng làm giám đốc là một điển hình. Từ 3.000 con gà ban đầu, hiện mỗi năm HTX xuất bán hơn 50.000 con, thu về doanh thu hơn 20 tỷ đồng, lợi nhuận sau chi phí đạt khoảng 2 tỷ đồng/năm, tạo việc làm ổn định cho hàng chục lao động tại địa phương.

“Gà được nuôi bằng thảo dược, thức ăn tự nhiên, tuân thủ kỹ thuật nghiêm ngặt. Chúng tôi không chỉ bán sản phẩm mà đang cùng nhau xây dựng thương hiệu vùng miền”, anh Hoàng chia sẻ.

Nhiều hộ dân trước đây thuộc diện nghèo nay đã thoát nghèo bền vững, có nhà xây, xe máy, con cái học hành tử tế từ chính mô hình nuôi gà.

Kết nối chuỗi giá trị, nâng tầm thương hiệu

Nhằm tăng giá trị sản phẩm, huyện Tiên Yên đẩy mạnh phát triển sản phẩm chế biến như gà ủ muối, gà quay lá mắc mật, gà thảo dược… Nhiều sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP 3-4 sao, được phân phối qua các sàn thương mại điện tử, hệ thống cửa hàng nông sản sạch và siêu thị trong nước. Đặc biệt, mô hình truy xuất nguồn gốc bằng tem QR và “nhẫn điện tử” cho gà thương phẩm được triển khai, giúp sản phẩm có thể bán với giá từ 120.000 đến 200.000 đồng/kg.

PGS.TS Vũ Ngọc Huyên - Phó Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam nhận định: “Gà Tiên Yên là một mô hình mẫu trong ứng dụng khoa học công nghệ cho sản phẩm bản địa. Tỉnh Quảng Ninh đã rất đúng khi chọn đầu tư cho sản phẩm này như một thương hiệu nông nghiệp chiến lược.”

Địa phương cũng đang hoàn thiện hồ sơ chỉ dẫn địa lý cho gà Tiên Yên, đồng thời kết nối doanh nghiệp, hợp tác xã để xây dựng vùng nguyên liệu, nâng cao năng lực chế biến và mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh.

Dù đạt được nhiều thành tựu, gà Tiên Yên vẫn đang đối mặt với một số thách thức: sản xuất còn phân tán, năng lực bảo quản và chế biến sâu còn yếu, khả năng tiếp cận thị trường ngoại tỉnh chưa bền vững, đặc biệt là việc cạnh tranh với các giống gà ngoại lai giá rẻ.

Ngoài ra, hiện tượng bán gà nhái gắn mác "gà Tiên Yên" đang ảnh hưởng nghiêm trọng tới uy tín sản phẩm.

“Chúng tôi đã vận động người chăn nuôi cam kết xuất bán đúng chuẩn, đủ tháng tuổi, đảm bảo vệ sinh môi trường và truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Thương hiệu gà Tiên Yên là thành quả tập thể, không thể để bị tổn thương bởi hành vi thiếu trách nhiệm”, ông Giáp Hồng Hạnh - Chủ tịch Hội Nông dân xã Hà Lâu chia sẻ.

Từ mô hình nuôi gà bản địa nhỏ lẻ, gà Tiên Yên hôm nay đã vươn mình trở thành sản phẩm nông nghiệp có giá trị cao, mang lại sinh kế bền vững và là niềm tự hào của đồng bào dân tộc thiểu số huyện miền núi Tiên Yên. Thành công ấy là kết quả của sự cộng hưởng giữa khoa học, chính sách, thị trường và đặc biệt là nội lực của người dân.