Lúa đặc sản ‘hồi sinh’ vùng đất núi lửa Nâm Blang

Hồi sinh từ đất lửa

Xã Nam Đà, tỉnh Lâm Đồng là địa bàn đặc biệt khó khăn với hơn 90% hộ đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, chủ yếu là người Tày, Nùng.

Gạo Buôn Choáh được trồng tại xã Nam Đà (trước đây là xã Buôn Choáh), vốn là vựa lúa lớn nhất của tỉnh Đắk Nông (nay là Lâm Đồng). Vùng đất này được hình thành trên nền đất núi lửa, có khí hậu thuận lợi cùng nguồn nước tưới có hàm lượng khoáng chất rất lớn. Chính những đặc điểm về yếu tố thổ nhưỡng đã góp phần tạo nên thương hiệu Gạo Buôn Choáh với hương vị đặc trưng. Bên cạnh đó, gạo được trồng theo tiêu chuẩn VietGAP, với quy trình, kỹ thuật sản xuất gắt gao theo tiêu chuẩn đã tạo nên thương hiệu gạo chất lượng của tỉnh. Chỉ cần nếm thử thôi cũng đủ cho thực khách phải ngây ngất bởi chính hương thơm, dẻo, vị ngọt đậm và giá trị dinh dưỡng trong từng hạt gạo.

Bước ngoặt đến vào tháng 8/2020, khi Hợp tác xã Nông nghiệp Buôn Choáh được thành lập tại thôn Cao Sơn. Đây là kết quả của sự liên kết giữa chính quyền địa phương, nông dân và các nhà khoa học với kỳ vọng đưa sản xuất lúa ở vùng đất núi lửa vào quỹ đạo chuyên nghiệp, áp dụng kỹ thuật hiện đại và chọn giống chất lượng cao. ST24 và ST25 - hai giống lúa đặc sản đạt giải “gạo ngon nhất thế giới” được lựa chọn gieo trồng trên những thửa ruộng đầu tiên.

Không chỉ dừng ở việc đưa giống mới, HTX Nông nghiệp Buôn Choáh còn triển khai đồng bộ quy trình canh tác hữu cơ, hạn chế thuốc bảo vệ thực vật, sử dụng phân bón sinh học để giữ gìn môi trường và nâng cao giá trị hạt gạo. Người dân được tập huấn kỹ thuật, làm quen với việc ghi chép nhật ký đồng ruộng, từng bước chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang canh tác theo chuỗi giá trị.

Ngay sau đó, năm 2020, Hợp tác xã sản xuất lúa gạo Buôn Choáh cũng chính thức được thành lập đã đáp ứng nguyện vọng và sự mong mỏi của người dân cũng như chính quyền địa phương. Diện tích sản xuất lúa của các thành viên hợp tác xã là 20 hecta. Trên cơ sở đó, HTX ký liên kết sản xuất lúa gạo với khoảng 115 hộ nông dân với diện tích ký liên kết, sản xuất khoảng 178 hecta.

Hạt gạo và câu chuyện đổi đời

Với sự vào cuộc của các hợp tác xã, chỉ sau một vài vụ mùa, những cánh đồng Buôn Choáh đã thay màu áo mới. Những thửa ruộng lúa ST24, ST25 trĩu bông, hạt gạo trắng ngần, thơm dịu lan tỏa khắp thôn bản. Giá lúa tươi cao hơn 20-30% so với các giống truyền thống, giúp bà con lần đầu tiên có lãi đáng kể. Không chỉ dừng ở thị trường trong tỉnh, gạo Buôn Choáh bắt đầu được đưa đi các tỉnh lân cận, mở ra cơ hội xây dựng thương hiệu vùng đất núi lửa.

Đối với bà con địa phương, sự thay đổi không chỉ nằm ở thu nhập. Họ dần nhận ra giá trị của việc sản xuất bền vững và liên kết trong HTX. “Ngày trước ai làm ruộng nấy, mạnh ai nấy bán, giá cả bấp bênh. Nay cùng nhau trồng một giống, bán một giá, đầu ra ổn định hơn, bà con yên tâm giữ ruộng”, một thành viên HTX Nông nghiệp Buôn Choáh chia sẻ.

Các HTX không dừng lại ở trồng lúa. Họ đang nghiên cứu mở rộng vùng sản xuất, xây dựng hệ thống sấy, xay xát, đóng gói để hình thành chuỗi khép kín. Để giữ vững và phát triển, ba yếu tố then chốt được xác định chính là chất lượng, thị trường và liên kết. Trước hết là chất lượng hạt gạo. Đất bazan giàu khoáng chất kết hợp quy trình canh tác hữu cơ tạo nên hương vị riêng biệt cho gạo ST24, ST25 Buôn Choáh. Đây là nền tảng để xây dựng thương hiệu và cạnh tranh với các vùng lúa khác.

Về thị trường, các HTX chủ trương hợp tác với doanh nghiệp phân phối để ký hợp đồng bao tiêu dài hạn, tránh tình trạng “được mùa rớt giá”. Song song đó là chiến lược quảng bá sản phẩm gắn với câu chuyện vùng đất núi lửa, tạo dấu ấn đặc sản địa phương.

Cuối cùng, liên kết được xem là chìa khóa. Các HTX tiếp tục mở rộng thành viên, kêu gọi các hộ tham gia sản xuất đồng bộ, đồng thời kết nối với các nhà khoa học, cơ quan quản lý để được hỗ trợ kỹ thuật, vốn và chứng nhận chất lượng. Sự gắn kết giữa nông dân - HTX - doanh nghiệp đang tạo nên nền tảng vững chắc cho một thương hiệu gạo mang tầm vóc lớn hơn. Nhờ đó, hiện nay, các sản phẩm lúa gạo đều đạt các chứng nhận OCOP hạng 3 sao và 4 sao.

Hành trình từ đất cằn đến cánh đồng vàng của hạt gạo Buôn Choáh là minh chứng rõ rệt cho sức mạnh của liên kết và sự đổi mới trong sản xuất nông nghiệp. Dưới chân núi lửa Nâm Blang, những hạt gạo trắng ngần không chỉ nuôi sống hàng trăm hộ dân, mà còn kể câu chuyện về sự hồi sinh của một vùng đất, nơi lửa và đất đã hòa quyện để làm nên giá trị bền vững cho tương lai.

Trước đó, tháng 1/2021, tỉnh Đắk Nông (cũ) đã công nhận vùng sản xuất lúa Buôn Choáh là một trong ba vùng sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao của tỉnh. Điều đó đã tạo tiền đề quan trọng để “Lúa gạo Buôn Choáh” đến với người tiêu dùng trong nước và quốc tế.