Nông sản vùng dân tộc Cao Bằng tự tin vươn ra thế giới

Lợi thế tự nhiên "mở đường" cho sản phẩm đặc trưng

Nằm ở vùng núi Tây Bắc với địa hình đồi núi xen thung lũng, khí hậu mát mẻ, Điện Biên có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển các loại cây trồng giá trị cao như cà phê, mắc ca, chè Shan tuyết, dược liệu và mật ong rừng. Những năm gần đây, tỉnh đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm khơi dậy và phát huy tiềm năng nông sản bản địa gắn với nâng cao thu nhập cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Toàn tỉnh hiện có trên 3.000 ha cà phê, chủ yếu trồng tại huyện Mường Ảng; trên 7.200 ha cây mắc ca tập trung tại các huyện Tuần Giáo, Mường Chà; hơn 600 ha chè Shan tuyết tại các xã vùng cao Tủa Chùa, Điện Biên Đông. Ngoài ra, mật ong rừng, dược liệu bản địa cũng được bà con khai thác và bước đầu hình thành chuỗi giá trị sản xuất hàng hóa.

Đơn cử, huyện Mường Ảng được mệnh danh là “thủ phủ cà phê” của Điện Biên, nơi có độ cao trung bình trên 900m so với mực nước biển. Đây là điều kiện lý tưởng cho giống cà phê Arabica phát triển.

Những năm gần đây, các doanh nghiệp và hợp tác xã tại Mường Ảng đã triển khai mô hình liên kết chuỗi với nông dân, từ khâu giống, phân bón, tưới nước tiết kiệm đến thu hoạch, sơ chế. Nhờ đó, chất lượng cà phê ngày càng được nâng cao, từng bước đạt tiêu chuẩn VietGAP, UTZ Certified. Một số lô cà phê nhân xanh đã được chào hàng thành công tại thị trường châu Á và châu Âu.

Ngoài hỗ trợ kỹ thuật, các doanh nghiệp còn đầu tư máy móc sơ chế, nhà kho, bao tiêu sản phẩm giúp bà con yên tâm sản xuất. Đây là minh chứng rõ nét cho mô hình liên kết nông dân hợp tác xã doanh nghiệp phát huy hiệu quả trong thực tiễn.

Tại xã Ẳng Nưa, huyện Mường Ảng, phụ nữ dân tộc thiểu số đã mạnh dạn thành lập HTX Cà phê Chị Em với hy vọng tạo thay đổi theo hướng tự chủ chế biến, xây dựng thương hiệu. Theo đại diện HTX Cà phê Chị Em: “Chúng tôi sinh ra trên vùng đất trồng cà phê, nhưng chưa bao giờ nghĩ rằng có ngày mình sẽ tự tay gây dựng một thương hiệu riêng. … mỗi hạt cà phê được rang xay không chỉ góp phần nâng cao giá trị kinh tế, mà còn là biểu tượng cho sự đổi thay…”. Mô hình này đã giúp HTX không chỉ thu mua thô mà còn xây dựng quy trình phơi, sấy, rang xay ngay tại bản, nâng chất lượng sản phẩm lên gấp 2-3 lần so với bán thô; mỗi năm chế biến khoảng 35 tấn nhân, tương đương 5-5,5 tấn sản phẩm đóng gói thương hiệu “Cà phê Chị Em”.

Cùng với cà phê, mắc ca là cây trồng mới nhưng đầy triển vọng ở Điện Biên, đặc biệt trên diện tích đất dốc hoang hóa tại Tuần Giáo, Mường Nhé, Mường Chà. Tính đến nay, toàn tỉnh đã phát triển hơn 7.200 ha mắc ca, với hàng chục doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia trồng, chăm sóc và tiêu thụ sản phẩm.

Đáng chú ý, Điện Biên đã thu hút được các nhà đầu tư lớn vào xây dựng vùng nguyên liệu mắc ca theo hướng hữu cơ, đồng thời phát triển công nghiệp chế biến tại chỗ. Cơ sở chế biến hạt mắc ca tại Tuần Giáo với công suất 9 tấn/năm là bước đi tiên phong nhằm nâng cao giá trị nông sản thay vì chỉ bán thô.

Sở Công Thương đã triển khai hỗ trợ ứng dụng máy móc tiên tiến như máy sấy đảo chiều, máy sấy inox nhiều khay, giúp tăng hiệu suất chế biến và bảo quản, giảm hao hụt sau thu hoạch. Nhờ đó, giá trị sản phẩm tăng thêm 30% so với phương pháp truyền thống.

Mật ong là một trong những sản phẩm đặc trưng gắn với sinh kế truyền thống của đồng bào Mông, Thái, Khơ Mú tại các xã vùng cao. Với lợi thế hệ sinh thái rừng nguyên sinh phong phú, mật ong Điện Biên mang đặc trưng mùi vị riêng biệt, có thể phát triển theo hướng sản phẩm OCOP hữu cơ.

Tỉnh đang khuyến khích xây dựng các tổ hợp tác nuôi ong, kết hợp du lịch cộng đồng và thương mại điện tử để mở rộng thị trường. Đây là hướng đi không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân miền núi.

Đẩy mạnh công nghiệp chế biến và liên kết chuỗi giá trị

Một trong những điểm nghẽn lớn của nông nghiệp miền núi là thiếu cơ sở chế biến sâu, dẫn đến giá trị sản phẩm thấp, khó tham gia chuỗi cung ứng hiện đại. Điện Biên đã tích cực kêu gọi đầu tư xây dựng nhà máy sơ chế, chế biến sâu cho cà phê, mắc ca, chè và dược liệu bản địa.

Theo thống kê, tỉnh hiện có hơn 200 cơ sở chế biến nông, lâm sản quy mô nhỏ và vừa. Trong đó, một số đơn vị đã tiếp cận được công nghệ hiện đại, có sản phẩm đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao trở lên. Các hợp tác xã được hỗ trợ về máy móc, tem truy xuất nguồn gốc, bao bì sản phẩm, tạo bước đệm để tiến xa hơn trong hệ thống phân phối hiện đại.

Song song với đó, chính quyền các cấp đang tăng cường triển khai các mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ theo chuỗi giá trị. Từ năm 2022 đến nay, hàng chục dự án liên kết chuỗi đã được triển khai tại các huyện: Tuần Giáo, Mường Ảng, Điện Biên Đông.

Tỉnh Điện Biên đang triển khai đồng bộ các chính sách hỗ trợ người dân và doanh nghiệp phát triển nông nghiệp như hỗ trợ một phần chi phí đầu tư máy móc, xây dựng kho lạnh, xưởng chế biến nông sản. Hỗ trợ xây dựng nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý cho các sản phẩm bản địa. Song song đó, tổ chức các hội chợ, kết nối giao thương, đưa sản phẩm OCOP, sản phẩm tiêu biểu vào hệ thống phân phối hiện đại, sàn thương mại điện tử. Khuyến khích phát triển sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ, truy xuất nguồn gốc.

Tuy nhiên, để tạo bước chuyển thực sự, cần sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ phía doanh nghiệp: đầu tư bài bản vào vùng nguyên liệu, chế biến sâu và xây dựng thương hiệu nông sản mang tầm khu vực. Đồng thời, người nông dân cũng cần thay đổi tư duy sản xuất từ nhỏ lẻ sang bài bản, từ truyền thống sang hiện đại.

Tại Điện Biên, doanh nghiệp đã ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm nông nghiệp với hợp tác xã, hợp tác xã ký hợp đồng với nông dân, tạo ra mối quan hệ ràng buộc lợi ích, nâng cao ý thức sản xuất theo tiêu chuẩn.