Sơn La phát triển vùng nguyên liệu nông sản đạt chuẩn xuất khẩu

Hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn

Sơn La là tỉnh miền núi có điều kiện tự nhiên đa dạng, đất đai màu mỡ, khí hậu ôn hòa, thuận lợi cho phát triển cây ăn quả và cây lâm nghiệp. Tuy nhiên, trong nhiều năm, sản xuất nông nghiệp của tỉnh vẫn mang tính nhỏ lẻ, tự phát, thiếu liên kết và chưa có tiêu chuẩn đồng bộ. Đề án “Thí điểm xây dựng vùng nguyên liệu nông, lâm sản đạt chuẩn” được triển khai từ năm 2022 đã mở ra hướng đi mới cho Sơn La là xây dựng những vùng trồng quy mô lớn, có chứng nhận, có chuỗi giá trị khép kín và có khả năng đáp ứng yêu cầu xuất khẩu.

Ông Nguyễn Thành Công - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La cho biết, Sơn La với tiềm năng và lợi thế để phát triển các sản phẩm nông nghiệp và các sản phẩm OCOP… Trong thời gian qua, tỉnh đã tập trung nỗ lực phát triển các vùng nguyên liệu theo hướng nông nghiệp xanh, hữu cơ, làm nền tảng để xây dựng các sản phẩm OCOP chất lượng”.

Ngay từ đầu, tỉnh xác định đây không chỉ là nhiệm vụ sản xuất đơn thuần mà là bước chuyển căn bản trong tư duy phát triển nông nghiệp. Hàng nghìn hộ dân, hợp tác xã và doanh nghiệp được lựa chọn tham gia đề án, tập trung vào các cây trồng thế mạnh như xoài, nhãn, chanh leo, mận, dứa và các loại cây lâm nghiệp ngắn ngày.

Sau ba năm triển khai, vùng nguyên liệu nông, lâm sản của Sơn La đã bước đầu hình thành rõ nét. Các địa phương trong tỉnh đã quy hoạch và phát triển hơn 10.000 ha vùng nguyên liệu đạt chuẩn, trong đó nhiều diện tích được cấp mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Trung Quốc, Hàn Quốc, EU.

Cùng với đó, cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất được quan tâm đầu tư. Nhiều tuyến đường nội vùng, kênh mương thủy lợi, kho bảo quản, xưởng sơ chế và trung tâm thu mua được xây dựng, giúp giảm chi phí vận chuyển, nâng cao hiệu quả tiêu thụ nông sản. Các tổ khuyến nông cộng đồng và hợp tác xã được củng cố, trở thành cầu nối giữa người dân và doanh nghiệp, hỗ trợ kỹ thuật và giám sát quy trình sản xuất.

Tỉnh cũng đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quản lý vùng trồng. Việc ghi chép điện tử, quét mã QR truy xuất nguồn gốc, theo dõi sản lượng theo thời gian thực giúp cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân cùng nắm được thông tin minh bạch, thuận tiện cho tiêu thụ và xuất khẩu.

Một trong những kết quả nổi bật của đề án là sự thay đổi trong nhận thức và phương thức sản xuất của nông dân. Họ không còn trồng theo kinh nghiệm mà đã tuân thủ quy trình kỹ thuật, áp dụng tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ hoặc tương đương.

Các hợp tác xã đóng vai trò trung tâm trong quá trình chuyển đổi. Họ chịu trách nhiệm hướng dẫn canh tác, kiểm soát chất lượng đầu vào, thu hoạch, bảo quản và tiêu thụ sản phẩm. Nhờ đó, sản phẩm nông nghiệp của Sơn La đã có chất lượng đồng đều, đáp ứng yêu cầu cao về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc.

Nhiều mô hình tiêu biểu đã xuất hiện: vùng xoài Yên Châu, nhãn Sông Mã, chanh leo Mai Sơn, mận hậu Mộc Châu… đều đạt chứng nhận vùng nguyên liệu đạt chuẩn, có liên kết doanh nghiệp chế biến và ký hợp đồng tiêu thụ dài hạn. Đây là nền tảng quan trọng để Sơn La hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm nông nghiệp công nghệ cao của khu vực trung du và miền núi phía Bắc.

Chuỗi liên kết sản xuất - chế biến - tiêu thụ ngày càng chặt chẽ

Đặc biệt, Sơn La đã xây dựng được chuỗi liên kết từ nông dân đến hợp tác xã, doanh nghiệp và nhà phân phối. Đến nay, toàn tỉnh có hàng trăm hợp tác xã nông nghiệp hoạt động hiệu quả, trong đó nhiều đơn vị đã ký kết hợp đồng bao tiêu với các doanh nghiệp lớn.

Liên kết giúp giảm đáng kể chi phí đầu vào, hạn chế rủi ro thị trường và tăng giá trị sản phẩm. Theo thống kê, khi tham gia chuỗi liên kết, giá trị nông sản tăng khoảng 15 - 20%, tổn thất sau thu hoạch giảm 5 - 10%. Nhiều doanh nghiệp đã đầu tư nhà máy chế biến hoa quả, sấy khô, ép nước, sản xuất tinh dầu, góp phần kéo dài chuỗi giá trị và nâng cao lợi nhuận.

Bên cạnh đó, tỉnh chú trọng xúc tiến thương mại, kết nối tiêu thụ với hệ thống siêu thị lớn, sàn thương mại điện tử và thị trường xuất khẩu. Hình ảnh nông sản Sơn La ngày càng xuất hiện nhiều tại các hội chợ, tuần hàng ở Hà Nội, Hải Phòng, TP Hồ Chí Minh và các thị trường quốc tế.

Ba năm qua, sản xuất nông nghiệp theo vùng nguyên liệu đã mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt. Thu nhập bình quân của người dân tham gia vùng nguyên liệu tăng từ 1,5 - 2 lần so với trước. Nhiều hộ nông dân đã vươn lên khá giả, đời sống được cải thiện, góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện miền núi.

Song song với lợi ích kinh tế, mô hình còn tạo ra những tác động xã hội tích cực: nâng cao ý thức của người dân về an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường, thúc đẩy bình đẳng giới trong sản xuất, khi nhiều phụ nữ tham gia HTX với vai trò chủ lực trong khâu chế biến và tiêu thụ sản phẩm.

Đặc biệt, việc sản xuất theo tiêu chuẩn giúp Sơn La nâng cao uy tín và niềm tin với doanh nghiệp thu mua. Nhiều mặt hàng nông sản của tỉnh đã được cấp chứng nhận OCOP, đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, mở rộng sang thị trường nước ngoài.

Nhờ đó, theo Sở Công Thương Sơn La, 9 tháng năm 2025, tỉnh Sơn La đã tiêu thụ hơn 460.000 tấn quả, đạt trên 90% kế hoạch năm, thu gần 4.500 tỷ đồng. Nhiều sản phẩm chủ lực như xoài, nhãn, mận, chuối… được tiêu thụ ổn định trong nước và xuất khẩu sang các thị trường lớn.

Trên cơ sở những kết quả đã đạt được, tỉnh Sơn La đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ có thêm hàng chục nghìn ha vùng nguyên liệu đạt chuẩn, đồng thời mở rộng quy mô liên kết giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp.

Tỉnh sẽ tiếp tục hoàn thiện hạ tầng phục vụ vùng trồng, khuyến khích đầu tư các trung tâm chế biến sâu, kho lạnh, nhà máy đóng gói, nhằm nâng cao giá trị nông sản. Công tác quảng bá, xúc tiến thương mại được đẩy mạnh, gắn với xây dựng thương hiệu “Nông sản Sơn La – Chất lượng, an toàn, bền vững”.

Bên cạnh đó, địa phương đang triển khai hệ thống quản lý số vùng trồng, sử dụng nền tảng dữ liệu chung để kết nối với hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia. Đây là bước đi quan trọng để nông sản Sơn La đáp ứng yêu cầu minh bạch của các thị trường nhập khẩu.