Hàu vàng nhập lậu, đội lốt hàu Việt: Ngư dân điêu đứng, chờ tỉnh vào cuộc

"Mình từng nghĩ sẽ gắn bó cả đời với con hàu, nhưng giờ thấy lo..."

Từng là điểm trung chuyển sôi động của cả đặc khu Vân Đồn, Quảng Ninh mỗi ngày đón hàng chục tấn hàu sữa, hàu Đại Dương, cảng Cái Rồng thời gian này trở nên trầm lắng.

Giữa buổi trưa nắng, nhóm cửu vạn ngồi rải rác bên mép cảng, chờ tàu. Từ khi nghề nuôi hàu chững lại, thương lái ít ghé, công việc cũng dần vắng theo.

Sau bữa cơm trưa, ông Nguyễn Thanh Quang - thành viên Hợp tác xã Đoàn Kết Thắng Lợi (phường Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh) - lái thuyền chở chúng tôi chạy ra khu bè nuôi hàu, hàng chục hecta mặt nước, để gỡ hàu, tránh việc hàu già, rụng xuống đáy biển.

Ông Quang nuôi hàu sữa gần chục năm nay, bằng cách sử dụng vỏ hàu đục lỗ, xâu thành từng dây, nuôi cấy giống rồi đưa ra treo trên các bè, bởi cách nuôi này ít gây rủi ro về môi trường".

Gia đình ông hiện duy trì 12 dàn hàu, mỗi dàn gồm 15 - 20 dây. Cuối năm ngoái, bão Yagi quét qua, toàn bộ khu nuôi hàu bị quét sạch. Gia đình ông cùng nhiều hộ nuôi khác ở Quảng Ninh trắng tay, công sức cả năm trời cuốn trôi theo bọt biển.

Phải đến tháng 11.2024, người dân nuôi hàu Cẩm Phả mới gượng dậy, bà con động viên nhau khôi phục lại từng dây hàu, từng phao nổi. Bây giờ, lứa hàu đầu tiên đã đến kỳ thu hoạch. Tuy nhiên, niềm vui thu hoạch chưa kịp trọn vẹn, nỗi lo về đầu ra lại bủa vây người nuôi.

"Sau bão, một dây hàu sữa tốn gần 30 triệu đồng mới có thể dựng được. Đến kỳ thu hoạch, một dây hàu bán chưa đến 20 triệu, coi như lỗ nặng", ông Quang nói.

Trên thị trường hiện nay, thương lái chỉ thu mua hàu thành phẩm với giá 5.000 - 7.000 đồng/kg hàu sữa. Trong khi trước đây, giá có lúc lên tới 15.000 - 17.000 đồng/kg, thậm chí có thời điểm cao hơn.

Về nguyên nhân, theo ông Quang, do hàu vàng nhập lậu ồ ạt về Việt Nam qua đường tiểu ngạch. Loại hàu này ruột to tròn, béo, mã đẹp, mười con như một, khiến hàu sữa trong nước mất chỗ đứng.

Thậm chí, nhiều thương lái còn gắn mác "hàu Quảng Ninh" cho hàu nhập lậu, khiến người tiêu dùng khó phân biệt thật - giả.

Ông Quang cho biết, hàu Việt Nam chủ yếu có hai loại: Hàu sữa và hàu đại dương. Trong khi đó, hàu vàng nhập lậu không thuộc danh mục này, nhưng lại đang tràn ngập thị trường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của người nuôi hàu chân chính.

"Mình từng nghĩ sẽ gắn bó cả đời với con hàu. Nhưng giờ thấy lo. Càng nuôi, càng lỗ. Càng đầu tư, càng không biết rồi sẽ đi đâu về đâu”, ông Quang nói.

Chở hàu ra sông... đổ

Khuôn mặt rám nắng của anh Nguyễn Văn Phú - Giám đốc Hợp tác xã Ngư Long (Vân Đồn, Quảng Ninh) - hằn rõ sự lo lắng khi vùng nuôi hàu sữa, diện tích gần 60ha mặt biển của gia đình anh... không có đầu ra.

8 tỉ đồng vay ngân hàng, thế chấp cả sổ đỏ để mở rộng sản xuất. Nhưng chung số phận như nhiều hộ nuôi hàu ở Quảng Ninh khi cơn bão Yagi cuối năm ngoái ập đến, hơn 60ha diện tích nuôi hàu của gia đình anh bị xóa sổ.

"Dù tay trắng sau bão, nhưng chúng tôi ráng động viên nhau gây dựng lại. Ai cũng tin chỉ cần có sức người, bỏ công sức, đầu tư vốn liếng sẽ có thành quả.

Nhưng rồi, khi vừa gượng dậy được, con hàu vàng nhập lậu xuất hiện như một cú quật nữa vào những ngư dân nuôi hàu bám biển ở Quảng Ninh", anh Phú nói.

Mỗi ngày, thương lái hỏi mua hàu vàng, còn hàu sữa Việt thì chẳng ai đả động. "Có thời điểm, chính tôi phải chở hàu ra sông… đổ bỏ", anh Phú kể, đồng thời cho biết, những dây hàu đến kỳ thu hoạch, không tiêu thụ được sẽ chết dần trong nước mặn.

Theo lời anh Phú, hàu vàng nhập lậu thường vào Việt Nam qua các bến nhỏ, đường tiểu ngạch ở Mũi Ngọc, Trà Cổ, Móng Cái. Hàu vàng về vào ban đêm. Hàng lậu sau đó được chia nhỏ cho các tiểu thương, rồi đội lốt "hàu Vân Đồn", chen chân vào các chợ, nhà hàng, quán ăn.

"Chúng tôi làm thật, đóng thuế thật nhưng bị cạnh tranh không sòng phẳng với những người nhập lậu hàu vàng.

Sắp tới khi hoàn tất thủ tục mặt nước với chính quyền, mỗi ha nuôi sẽ chịu thuế 7,5 triệu đồng/năm. Trong khi một hecta, nếu thuận mùa, cũng chỉ được khoảng 30 tấn hàu. Doanh thu trên còn không đủ để hoàn vốn, chưa nói đến lời lãi", anh Phú bộc bạch.

Nợ ngân hàng, chi phí đầu vào tăng, giá bán giảm, hàng tồn kho, đó là thực tế của hàng trăm hộ nuôi hàu sữa ở Quảng Ninh. Không ít người tính chuyện rút bè, bỏ biển. Một nghề từng nuôi sống cả làng chài, từng được coi là mũi nhọn kinh tế vùng ven biển, nay đứng trước nguy cơ tan rã.

Kiểm tra, xử lý việc nhập lậu hàu vàng nhập lậu, giả danh hàu Vân Đồn

Hiện các Hợp tác xã nuôi hàu sữa Vân Đồn, Quảng Ninh đã có đơn kiến nghị tập thể gửi cơ quan chức năng tỉnh Quảng Ninh, đề nghị kiểm tra, xử lý việc nhập lậu hàu vàng nhập lậu, sau đó, giả danh hàu Vân Đồn. Ngư dân cũng kiến nghị tỉnh có chính sách hỗ trợ sản xuất.

Theo đơn kiến nghị, hiện nay, người dân nuôi hàu sữa Vân Đồn đang cùng lúc gánh chịu hai cú đánh nặng nề: Thứ nhất, sau bão lớn, hàng nghìn lồng bè, con giống bị phá hủy, thiệt hại kinh tế nặng nề. Nhiều hộ trắng tay, nợ ngân hàng chồng chất, không còn vốn tái sản xuất.

Thứ hai, ngay khi chưa kịp khắc phục hậu quả, hàu vàng ồ ạt nhập lậu về, bán giá rẻ mạt, tràn lan thị trường, giả mạo hàu Vân Đồn. Hàu sữa địa phương bị ép giá, tồn kho, mất uy tín, người nuôi điêu đứng.

“Chúng tôi khẳng định đây là hành vi cạnh tranh không lành mạnh, gây thiệt hại nghiêm trọng cho hàng trăm hộ dân và làm mất thương hiệu hàu sữa Vân Đồn - sản phẩm được gây dựng bằng mồ hôi, nước mắt và danh dự bao đời nay.

Do đó, chúng tôi yêu cầu cơ quan chức năng khẩn trương kiểm tra, xử lý việc nhập lậu, trà trộn hàu vàng nhập lậu, giả danh hàu Vân Đồn. Triển khai dán tem, truy xuất nguồn gốc, để bảo vệ thương hiệu hàu sữa thật. Xúc tiến tiêu thụ sản phẩm chính gốc, chấn chỉnh thị trường hàu lộn xộn hiện nay".

Về việc này, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh Nghiêm Xuân Cường giao Sở Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với Sở Công Thương, Công an tỉnh, Sở Khoa học và Công nghệ, UBND đặc khu Vân Đồn và các cơ quan có liên quan kiểm tra thông tin việc nhập lậu, trà trộn hàu vàng nhập lậu giả danh hàu Vân Đồn, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật (nếu có) theo quy định;

Hướng dẫn, hỗ trợ các Hợp tác xã thực hiện các biện pháp về xây dựng thương hiệu, cấp mã vùng nuôi, chế biến và xúc tiến thương mại... để bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng đối với sản phẩm hàu Vân Đồn theo đúng quy định của pháp luật hiện hành;

Thống nhất phương án xử lý, kịp thời báo cáo UBND tỉnh những nội dung vượt thẩm quyền theo quy định của pháp luật và quy chế làm việc.

Sau thời gian dài bị "lấn át" và chiếm lĩnh thị trường bởi hàu vàng nhập lậu, đứng trước nguy cơ thiệt hại nặng nề, ngày 6.7.2025 nhiều ngư dân thuộc các hợp tác xã nuôi hàu sữa Vân Đồn đã gửi đơn "Kiến nghị khẩn cấp", cầu cứu các đến các cấp chính quyền tỉnh Quảng Ninh.

Đến ngày 15.7.2025 Văn phòng UBND tỉnh Quảng Ninh có văn bản số 5274 gửi các sở ngành: Nông nghiệp và Môi trường, Công thương, Khoa học và Công nghệ, Công an Tỉnh, UBND Đặc khu Vân Đồn, kiểm tra thông tin việc nhập lậu, trà trộn Hàu vàng nhập lậu giả danh hàu Vân Đồn, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm (nếu có) theo quy định... Tuy nhiên, đến nay sau gần 1 tháng có văn bản từ tỉnh, tại Vân Đồn, thực trạng hàu vàng nhập lậu vẫn diễn ra.

Theo thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay tại nước ta chỉ cho phép nhập khẩu hai loại: hàu cửa sông và hàu Thái Bình Dương - đây là hai loại hàu phổ thông mà ngư dân Việt Nam vẫn thường nuôi. Trong danh mục được phép nhập khẩu, không có hàu vàng.

Trong khi chờ những biện pháp của chính quyền, cơ quan chức năng ngăn chặn hàu vàng nhập lậu vào VN thì hàng trăm ha hàu trên biển do ngư dân nuôi trồng ngày một quá lứa và đứng trước nguy cơ thiệt hại nhiều tỉ đồng.