Nhu cầu nhập khẩu gạo tăng, doanh nghiệp vẫn “kẹt” vốn vì thuế VAT

Nhu cầu nhập khẩu gạo từ các nước vẫn ở mức cao, tuy nhiên, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong nước đang đối mặt với những thách thức về nguồn vốn. Nguyên nhân là do chính sách thuế giá trị gia tăng (VAT) áp dụng từ tháng 7/2025, gây ra tình trạng tắc nghẽn dòng vốn. Cùng với đó, giá lúa hiện nay cũng không mang lại lợi nhuận cho người nông dân.

Doanh nghiệp chưa được hoàn thuế VAT

Ông Nguyễn Văn Đôn, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng cho biết, sau thông tin Philippines tạm ngừng nhập khẩu gạo trong 2 tháng, giá gạo trong nước có thời điểm giảm, nhưng đến nay đã tăng trở lại. Hiện các doanh nghiệp vẫn đang thu mua nên lượng lúa tồn đọng của nông dân cơ bản đã được giải quyết gần hết, chỉ còn lại rất ít, trong khi vụ Hè Thu cũng đã bước vào giai đoạn cuối của mùa thu hoạch.

Thị trường gạo xuất khẩu cũng đang ghi nhận tín hiệu tích cực khi có nhiều thông tin cho thấy các thương nhân Philippines đã bắt đầu rục rịch quay lại nhập khẩu. Dự kiến chậm nhất đến giữa tháng 10/2025 sẽ xuất hiện các hợp đồng mới để kịp giao hàng vào tháng 11/2025.

Ông Đôn phân tích, nhu cầu nhập khẩu gạo của Philippines vẫn rất lớn do quốc gia này chịu ảnh hưởng nặng nề bởi thiên tai, đặc biệt là mưa bão, khiến sản xuất nông nghiệp trong nước không thể đảm bảo đủ nhu cầu tiêu dùng.

Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất hiện nay đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam không phải thị trường, mà là vấn đề thuế giá trị gia tăng (VAT). Theo ông Đôn, phần lớn doanh nghiệp gạo đều ở quy mô nhỏ và siêu nhỏ, tiềm lực vốn hạn chế, phải vay ngân hàng để duy trì hoạt động. Từ tháng 7/2025, khi áp dụng thuế VAT cho mặt hàng gạo xuất khẩu có hiệu lực, áp lực tài chính ngày càng lớn đối với doanh nghiệp.

Với một doanh nghiệp quy mô nhỏ, mỗi tháng phải nộp thuế VAT từ 5–10 tỷ đồng, trong khi tiền hàng từ phía đối tác nhập khẩu thường phải chờ 1–2 tháng mới thanh toán. Chưa kể, doanh nghiệp chỉ được làm thủ tục hoàn thuế sau khi các nhà cung ứng gạo trong nước hoàn tất nghĩa vụ thuế với nhà nước. Điều này khiến dòng tiền bị “nghẽn”, gây áp lực nặng nề lên khả năng xoay vòng vốn.

Đơn cử, Công ty Việt Hưng hiện mỗi tháng nộp khoảng 8 tỷ đồng tiền VAT. Với mức lãi suất vay ngân hàng 0,5%/tháng, riêng chi phí lãi vay cho số thuế này đã lên tới 40 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên, gần 3 tháng qua, doanh nghiệp vẫn chưa nhận được bất kỳ khoản hoàn thuế nào. “Hoạt động của công ty chủ yếu dựa vào vốn vay ngân hàng. Việc chậm hoàn thuế khiến tình hình tài chính càng thêm căng thẳng”, ông Đôn chia sẻ.

Cần xem xét lại chính sách thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp xuất khẩu nông sản

Trước ngày 1/7/2025, doanh nghiệp xuất khẩu gạo vẫn được hoàn VAT cho nhiều khoản chi phí như điện, nước… Nay khi áp dụng thuế VAT trực tiếp với gạo xuất khẩu, các doanh nghiệp buộc phải vừa vay vốn lưu động, vừa vay để nộp thuế, khiến gánh nặng tài chính càng lớn. “Dù Chính phủ đã nhiều lần nhấn mạnh cơ quan thuế cần đẩy nhanh tiến độ hoàn thuế cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo để đảm bảo dòng vốn lưu thông, nhưng đến nay, chúng tôi vẫn chưa nhận được đồng nào”, ông Đôn nói thêm.

Ông Đôn cho biết, công ty đã nộp báo cáo xin hoàn thuế từ cuối tháng 6/2025 nhưng đến nay vẫn chưa được giải quyết. Đối với thuế VAT áp dụng cho gạo xuất khẩu từ ngày 1/7, đến nay cũng chưa có dấu hiệu được hoàn. “Khi hỏi thì Cục Thuế tỉnh chỉ trả lời hồ sơ hoàn thuế của doanh nghiệp đang trong quá trình xác minh, chứ không đưa ra thời điểm cụ thể. Với doanh nghiệp nhỏ như chúng tôi đã khó khăn, thì các doanh nghiệp lớn, top 10 xuất khẩu hay các công ty xuất khẩu cà phê nộp hàng trăm tỷ đồng thuế VAT mỗi tháng còn chịu áp lực lớn hơn nhiều”, ông Đôn nhấn mạnh.

Việc chậm trễ trong hoàn thuế, cộng hưởng với những khó khăn của thị trường, khiến doanh nghiệp càng thêm chật vật. Khi mua gạo trong nước để xuất khẩu, doanh nghiệp phải “ôm” khoản thuế VAT trong tồn kho, chờ đến khi xuất khẩu mới được hoàn lại.

Không chỉ doanh nghiệp, nông dân cũng chịu tác động trực tiếp. Hiện giá lúa bán ra gần như chỉ ngang bằng giá thành sản xuất, người trồng không có lợi nhuận. Điều này khiến bà con gặp khó khăn trong việc tái đầu tư sản xuất. “Vụ Thu Đông sắp xuống giống, nhưng với giá lúa hiện nay, nông dân sản xuất trong tâm trạng không mấy phấn khởi. Tuy nhiên, không trồng thì bỏ ruộng, mà ruộng lúa thì không thể canh tác cây khác”, ông Đôn cho biết.

Để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp và người nông dân, ông Đôn kiến nghị Bộ Tài chính cùng các bộ, ngành liên quan cần xem xét lại chính sách thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp xuất khẩu nông sản nói chung và gạo nói riêng, bởi loại thuế này đang trở thành “gánh nặng” chồng chất lên vai doanh nghiệp.