Giá mía bấp bênh, nông dân trồng mía miền Tây dần rời ruộng

Giá mía bấp bênh

Từng là cây trồng chủ lực mang lại nguồn thu nhập ổn định, mía ở các vùng nguyên liệu như Vĩnh Long, Cần Thơ, Tây Ninh đang trở thành gánh nặng canh tác với nhiều hộ nông dân. Giá mía sụt giảm, lợi nhuận bấp bênh, trong khi chi phí máy móc, nhiên liệu và nhân công tăng mạnh.

Tại xã Lưu Nghiệp Anh (tỉnh Vĩnh Long), nhiều hộ trồng mía chục (mía ép nước giải khát) rơi vào tình trạng bán không kịp giá. Chị Lê Thị Liên, một hộ trồng mía lâu năm cho biết: “Giá bán năm nay chỉ 1.200 - 1.300 đồng/kg, thấp hơn 200 - 300 đồng/kg so với cùng kỳ năm ngoái và giảm từ 800 - 1.000 đồng/kg so với các năm trước. Với 2 công mía, tôi chỉ dư khoảng 5 - 6 triệu đồng sau khi trừ chi phí đầu tư. Khoản này không đủ để tái sản xuất, chứ chưa nói gì đến đảm bảo cuộc sống”.

Tương tự, ông Nguyễn Văn Hóa, nông dân trồng mía tại xã Phụng Hiệp, TP. Cần Thơ chia sẻ: Năm rồi ông bán được 24 triệu đồng/công, năm nay chỉ còn 20 triệu đồng. Giá thấp, vốn thu về không đủ chi phí đầu tư nên ông có dự định chuyển đổi cây trồng. Theo ông Hóa, khi các nhà máy đường trong khu vực hoạt động cầm chừng, người dân chuyển sang trồng mía chục (tức là trồng bán cho thương lái tiêu thụ tại các tỉnh, thành để ép nước giải khát) . Vì vậy, giá mía bấp bênh, luôn đối mặt với tình trạng “được mùa, mất giá".

“Nếu như trước đây, giống ROC 16 cần hơn 10 tháng để đạt chữ đường, giống Su 7 hơn 11 tháng thì với mía chục, chỉ 8 - 9 tháng là có thể bán ra thị trường. Thời gian canh tác rút ngắn, chi phí đầu tư thấp, rủi ro ít, nhưng đồng nghĩa với việc giá cả bấp bênh, thường bị thương lái ép giá. Nhiều hộ đã bỏ mía, chuyển sang cây trồng khác hoặc đi Bình Dương, Sài Gòn làm thuê. Giữ mía thì chịu lỗ, bỏ thì tiếc đất”, ông Hóa ngậm ngùi.

TP. Cần Thơ từng là vùng mía nguyên liệu lớn nhất Đồng bằng sông Cửu Long với hơn 15.000 ha. Hiện chỉ còn khoảng gần 3.000 ha, trong đó tới 2.500 ha dùng để bán mía chục. Vĩnh Long, Long An từ hàng chục ngàn ha giảm xuống còn 800 ha. 

Tính đến hiện tại, tổng diện tích mía ở miền Tây chỉ còn hơn 8.000 ha, giảm gần một nửa so với giai đoạn đỉnh cao. Hơn 50% diện tích này là mía chục nghĩa là không qua nhà máy, không chế biến sâu, không đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Vòng xoáy giá thấp, chi phí cao, nhân công thiếu đang bào mòn sức chịu đựng của người trồng mía. Nông dân trồng mía đang chứng kiến sự “thất thế” của một loại cây trồng từng là niềm tự hào của vùng Tây sông Hậu.

Bài toán đầu ra cho nông dân trồng mía

Nguyên nhân lớn nhất khiến nghề trồng mía lao đao là sự bấp bênh đầu ra. Hiện phần lớn diện tích mía không có hợp đồng bao tiêu, chỉ bán cho thương lái tự phát, không có ràng buộc giá sàn hay kế hoạch thu mua rõ ràng.

Sự đứt gãy trong chuỗi liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp chế biến đã khiến ngành mía đường mất đi lợi thế cạnh tranh. Nông dân buộc phải bán mía thô, giá thấp, không được phân loại hay hỗ trợ kỹ thuật. Trong khi đó, giá phân bón, xăng dầu, vật tư nông nghiệp liên tục leo thang trong hai năm qua.

Đại diện Công ty Cổ phần Mía đường Cần Thơ (CASUCO) cho biết, thực tế sản xuất vụ mía năm 2024 - 2025 cho thấy, nhiều hộ dù đã ký hợp đồng đầu tư với CASUCO vẫn phá vỡ cam kết khi giá mía chục cao hơn. Họ sẵn sàng hoàn trả vốn đã nhận để bán mía ra ngoài, khiến kế hoạch thu mua sụp đổ.

Sản lượng mía đầu tư thu mua thực tế vụ vừa qua chỉ đạt 13.461,2 tấn, tương đương 16,8% so với sản lượng dự kiến là 89.870 tấn. Cuối năm 2024, tình trạng “neo mía” chờ giá cao hơn, không chịu giao theo hợp đồng  tái diễn khiến nhà máy buộc phải hoạt động cầm chừng.

Đại diện CASUCO thừa nhận: “Tâm lý chuộng mía chục, tức bán tươi, không cần thu hoạch máy móc vẫn phổ biến. Người dân chăm sóc cây theo hướng dễ bán quanh năm, lợi nhuận trước mắt cao hơn so với mía nguyên liệu phải canh theo khung thời vụ, nhưng giá cả bấp bênh, đầu ra không ổn định”.

Để giữ được cây mía, cần sự đồng hành thực chất giữa chính quyền và doanh nghiệp kiến tạo chính sách đầu tư, tái thiết hệ sinh thái chế biến, tiêu thụ, xuất khẩu. Nếu không, những cánh đồng mía hôm nay sẽ sớm chỉ còn lại trong ký ức. Bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. Cần Thơ cho biết: “Cần Thơ đang rà soát lại quy hoạch vùng nguyên liệu. Mục tiêu là định hướng lại diện tích mía phù hợp sinh thái, kêu gọi nhà máy chế biến đầu tư khép kín chuỗi. Tuy nhiên, không thể chỉ trông chờ vào chính quyền, mà phải có sự vào cuộc thực chất từ doanh nghiệp”.

Song song đó, nhiều địa phương đã khuyến khích chuyển đổi cây trồng ở vùng mía kém hiệu quả sang lúa chất lượng cao, cây ăn trái ngắn ngày hoặc dược liệu hữu cơ. Nhưng nếu thiếu quy hoạch, tín dụng và đầu ra ổn định, chuyển đổi rất dễ rơi vào vòng luẩn quẩn “trồng rồi lại bỏ”.

Tính đến niên vụ 2025 - 2026, tổng diện tích vùng mía nguyên liệu ghi nhận đạt 1.501,02 ha, tăng nhẹ 17,16 ha so với vụ trước. Tuy nhiên, diện tích nằm trong khung thời vụ sản xuất (tháng 11 - 12) chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, với mức tăng chưa đến 60 ha. Phần lớn diện tích mía hiện nay vẫn được nông dân canh tác theo hướng bán mía chục, rải vụ quanh năm nhằm phục vụ nhu cầu tiêu dùng tươi, không qua chế biến.

Trong tổng số diện tích hiện hữu, có tới 932,72 ha là mía trồng mới hoặc trồng lại, chiếm hơn 62%; còn lại là mía lưu gốc. Giống mía KK3 đang chiếm ưu thế với hơn 84% diện tích, trong khi giống ROC 16 chỉ còn khoảng 16%. Tâm lý người dân vẫn nghiêng về lựa chọn bán mía chục do lợi nhuận tức thời cao hơn, không phải đầu tư máy móc thu hoạch và linh hoạt đầu ra. Điều này đang khiến các nhà máy đường gặp khó trong việc huy động nguyên liệu, ảnh hưởng đến năng lực vận hành và chuỗi chế biến sâu trong dài hạn.

Ông Hà Vũ Sơn, Giám đốc Sở Công Thương TP. Cần Thơ cho biết, vùng nguyên liệu mía hiện nay thiếu tính ổn định và liên kết. Diện tích sụt giảm trong những năm gần đây không chỉ vì giá mía xuống thấp, mà còn do người dân chưa được đảm bảo đầu ra lâu dài, dẫn đến tình trạng phá vỡ hợp đồng đầu tư, chuyển đổi cây trồng ồ ạt. "Để ngành mía đường có thể trụ vững, cần sớm tái cơ cấu lại vùng nguyên liệu theo hướng tập trung, phù hợp sinh thái từng địa phương. Đồng thời, doanh nghiệp chế biến phải thực sự đồng hành cùng nông dân bằng hợp đồng bao tiêu rõ ràng, hỗ trợ tín dụng, kỹ thuật và cam kết giá sàn tối thiểu”- ông Sơn chia sẻ.