Triển vọng và thách thức ngành ngân hàng: Bài 1 - Ứng phó trước những cơn gió ngược

Kiểm soát rủi ro

Thực tế cho thấy những khó khăn từ thị trường bất động sản và trái phiếu doanh nghiệp thời gian qua phần nào đã tác động đến chất lượng tài sản ngành ngân hàng.

Tại Hội nghị tín dụng bất động sản diễn ra mới đây, ông Đào Minh Tú, Phó Thống đốc thường trực Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nhấn mạnh dù cơ bản kiểm soát được nợ xấu, nhưng nguy cơ nợ xấu tăng trong năm 2023 vẫn cần phải lưu ý.

Hiện chỉ còn số ít ngân hàng giữ được tỷ lệ nợ xấu ở dưới mức 1% như Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank), Ngân hàng TMCP Quân đội (MB), Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB), Ngân hàng TMCP Kỹ thương Việt Nam (Techcombank), Ngân hàng TMCP Bắc Á (BacABank), Ngân hàng TMCP Tiên Phong (TPBank).

Trao đổi xoay quanh vấn đề nợ xấu, ông Nguyễn Quốc Hùng, Tổng thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam phân tích nợ xấu gia tăng nếu xét nguyên nhân khách quan là do những ảnh hưởng từ đại dịch COVID-19 để lại nhưng cũng có nguyên nhân chủ quan đến từ các doanh nghiệp phát hành trái phiếu, nhiều doanh nghiệp còn sử dụng vốn ngân hàng để bù đắp, trả nợ cho trái phiếu trước hạn khiến áp lực đè nặng lên ngân hàng.

Hơn nữa, trong bối cảnh thị trường bất động sản có dấu hiệu chững lại, việc mua bán bất động sản trên thị trường đã hạn chế đi nhiều, giá trị bất động sản cũng sụt giảm dẫn tới giá trị tài sản đảm bảo giảm theo. "Trước đây khi phát mại tài sản, ngân hàng có thể thu hồi được nợ gốc và lãi vay, nhưng đến nay dù có phát mại được cũng chỉ thu đủ gốc thậm chí còn dưới gốc chứ không có lãi", ông Hùng nói.

Tính đến ngày 31/12/2022, dư nợ tín dụng bất động sản theo thống kê từ Ngân hàng Nhà nước là 2,58 triệu tỷ đồng, chiếm 21,2% tổng dư nợ toàn nền kinh tế, tăng 24% so với năm 2021. Đây là mức dư nợ cao nhất trong 5 năm và tăng trưởng tín dụng lĩnh vực đầu tư kinh doanh bất động sản cao hơn các lĩnh vực khác trong nền kinh tế.

Bà Trần Kiều Oanh, Trưởng phòng Khối Phân tích Định chế Tài chính thuộc Công ty Cổ phần FiinGroup cho biết, khoảng 70% tài sản bảo đảm cho các khoản vay tại hệ thống ngân hàng hiện nay là bất động sản. Việc phát mãi tài sản đảm bảo, bán nợ theo cơ chế thị trường để xử lý nợ xấu gặp trở ngại đáng kể khi thị trường bất động sản gặp khó khăn.

Nhìn lại số liệu tổng hợp từ báo cáo tài chính quý IV/2022 của 27 ngân hàng niêm yết cho thấy tính đến ngày 31/12/2022, dư nợ xấu tại các ngân hàng đã tăng 35% so với hồi đầu năm, lên hơn 136.400 tỷ đồng. Tỷ lệ nợ xấu trung bình cũng tăng khoảng 0,23 điểm % so với năm 2021.

Trong đó, Ngân hàng TMCP Quốc dân (NCB) là ngân hàng có tỷ lệ nợ xấu cao nhất hệ thống, lên tới 17,93%, số dư nợ xấu tăng gấp gần 7 lần chỉ trong năm qua. Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) cũng ghi nhận tỷ lệ nợ xấu hợp nhất cả ngân hàng mẹ và công ty con là 5,73%. Nhưng nếu xét riêng ngân hàng mẹ, tỷ lệ nợ xấu tại VPBank dưới mức 3%

Nhiều ngân hàng khác như Ngân hàng TMCP Việt Nam Thương Tín (Vietbank), Ngân hàng TMCP An Bình (ABBank), Ngân hàng TMCP Bản Việt (Viet Capital Bank), Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội (SHB)... cũng ghi nhận tỷ lệ nợ xấu trên 2% tính đến thời điểm cuối năm 2022.

Trong bối cảnh nợ xấu có khả năng tăng cao, áp lực trích lập dự phòng được dự báo sẽ quay trở lại, bào mòn lợi nhuận ngân hàng.

Công ty Cổ phần Chứng khoán VNDirect kỳ vọng tăng trưởng lợi nhuận của ngành ngân hàng sẽ đạt khoảng 10-11% so với năm trước trong hai năm 2023-2024, một con số khá khiêm tốn so với mức tăng 32% của năm 2022.

Đồng quan điểm, ông Lê Thanh Hòa, Chuyên gia phân tích cao cấp của Công ty Cổ phần Chứng khoán Bảo Việt (BVSC) cho rằng nhiều khả năng ngành ngân hàng sẽ chỉ tăng trưởng lợi nhuận ở mức khiêm tốn trong năm nay do những cơn gió ngược đã có tác động nhất định lên kết quả kinh doanh của ngành ngân hàng trong quý cuối năm 2022 vẫn có thể tiếp tục tác động lên ngành trong thời gian tới.

Những cơn gió ngược mà ông Hòa đề cập đến chính là mặt bằng lãi suất ở mức cao làm ảnh hưởng tới khả năng thanh toán gốc và lãi của cá nhân cũng như doanh nghiệp vay vốn, những tác động không mong muốn từ thị trường trái phiếu doanh nghiệp, thị trường bất động sản suy yếu.

Bên cạnh đó, việc các nền kinh tế lớn trên thế giới có thể rơi vào tình trạng suy thoái và kinh tế Việt Nam dự kiến tăng trưởng chậm lại trong năm 2023, theo ông Hòa, cũng sẽ tác động không nhỏ đến kết quả kinh doanh của ngành ngân hàng.

Giải pháp cho thị trường vốn

Trong bối cảnh phục hồi kinh tế, Ngân hàng Nhà nước đặt mục tiêu tăng trưởng tín dụng cả năm 2023 ở mức 14-15%, cao hơn năm 2022, và có điều chỉnh linh hoạt theo diễn biến thị trường song đến nay tín dụng toàn hệ thống vẫn tăng trưởng thấp. Theo Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng, có nhiều nguyên nhân, đặc biệt, tín dụng cho bất động sản tăng thấp hơn so với các năm trước do thị trường khó khăn.

Hội nghị toàn quốc về bất động sản do Thủ tướng Chính phủ chủ trì cũng đã chỉ ra khó khăn của bất động sản hiện nay chủ yếu là vấn đề pháp lý (chiếm 70%). Nếu những khó khăn pháp lý này được tháo gỡ, các tổ chức tín dụng mới có điều kiện thúc đẩy giải ngân tín dụng bất động sản, từ đó góp phần tăng tín dụng chung cho nền kinh tế.

Theo Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Phạm Thanh Hà, hiện nay, vốn đầu tư trung dài hạn của nền kinh tế phụ thuộc chủ yếu vào hệ thống ngân hàng, trong khi huy động vốn của ngân hàng chủ yếu là ngắn hạn. Để đảm bảo nguồn vốn cho phát triển kinh tế thì cần phát triển thị trường vốn một cách an toàn, bền vững như thị trường trái phiếu doanh nghiệp, thị trường chứng khoán. Theo đó cần rà soát lại các quy định pháp lý và có giải pháp khắc phục những bất cập hiện nay trên các thị trường này.

Đề xuất giải pháp gỡ khó cho thị trường bất động sản và tạo điều kiện thúc đẩy thị trường phát triển ổn định, bền vững, ông Nguyễn Thanh Tùng, Tổng Giám đốc Vietcombank kiến nghị Chính phủ có giải pháp nhanh chóng ổn định và phát triển lành mạnh thị trường trái phiếu nhằm góp phần tạo ra kênh dẫn vốn trung dài hạn, tạo nguồn vốn bền vững cho thị trường bất động sản, đồng thời giảm áp lực cung ứng vốn từ kênh tín dụng.

Đồng thời, ông Tùng cũng kiến nghị các bộ, ngành, địa phương nâng cao hiệu lực thực thi pháp luật của các cơ quan quản lý, đẩy nhanh tiến độ cấp phép cho các dự án, có các giải pháp hỗ trợ khơi thông các vướng mắc pháp lý, thủ tục hành chính và khuyến khích phát triển sản phẩm tiếp cận người mua thực có mức giá bán hợp lý từ đó góp phần ổn định thị trường bất động sản cũng như giảm thiểu các rủi ro, khó khăn vướng mắc trong hoạt động cấp tín dụng lĩnh vực bất động sản…

Liên quan đến hành lang pháp lý cho phát triển trái phiếu doanh nghiệp, ngày 5/3 vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 08/2023/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung và ngưng hiệu lực thi hành một số điều tại các Nghị định quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế.

Tổng thư ký Hiệp hội ngân hàng Việt Nam kỳ vọng dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ trong giai đoạn vừa qua với những chính sách phù hợp, đặc biệt là Nghị định số 08/2023/NĐ-CP sẽ là cơ sở tháo gỡ khó khăn chung cho nền kinh tế, cho doanh nghiệp phát hành trái phiếu có cơ hội phục hồi, có khả năng từng bước trả nợ ngân hàng, trả nợ trái chủ.

Trong bối cảnh môi trường kinh doanh gặp nhiều khó khăn, ông Lê Thanh Hòa, Chuyên gia phân tích cao cấp của BVSC, khuyến cáo một số ngân hàng chịu tác động mạnh từ cơn gió ngược có thể sẽ phải chấp nhận hi sinh lợi nhuận và trích lập mạnh dự phòng rủi ro, thúc đẩy hoạt động thanh lý tài sản đã được ghi giảm ra khỏi bảng cân đối kế toán.

Song song với đó, các ngân hàng cần áp dụng mức lãi suất và tăng trưởng huy động vừa phải, hạn chế tham gia cuộc đua huy động do nhu cầu tín dụng trong năm 2023 có thể suy giảm hơn so với các năm trước. Đồng thời đầu tư công nghệ, cung cấp các tiện ích và ứng dụng số hấp dẫn nhằm thu hút tiền gửi không kỳ hạn (CASA) để hạ chi phí vốn; tinh gọn hoạt động, cắt giảm các chi phí chưa thiết yếu, tiết kiệm chi phí hoạt động trong thời điểm khó khăn...