Ngăn đất tặc lộng hành, những trải nghiệm khó quên

Với cộng tác viên trẻ lần đầu “xung trận” cùng các phóng viên điều tra của Báo Lao Động, đây không chỉ là nhiệm vụ nghề nghiệp, mà là bài học thực tế ít có giáo trình nào nói đến.

Cuộc gọi lúc nửa đêm và nhiệm vụ đầu đời

Đó là một đêm se lạnh đầu năm 2025, điện thoại phóng viên Báo Lao Động Khu vực Bắc Trung Bộ đổ chuông. Đầu dây bên kia, một nguồn tin ẩn danh cho biết: “Ở xã Vĩnh Chấp cũ (nay thuộc xã Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị), đất bị đào trộm cả ngày lẫn đêm. Xe tải chạy rầm rập trong rừng ngày này sang tháng khác, thậm chí xe chở đất còn chạy nghênh ngang ngoài đường, nhưng lạ rằng không bị xử lý”.

Thông tin trên như “mồi lửa” châm vào trực giác nghề nghiệp của những người làm báo điều tra. Một cuộc họp nhanh được triển khai, nhóm phóng viên kỳ cựu lập tức lên kế hoạch xâm nhập địa bàn. Đặc biệt, chuyến đi lần này, Văn phòng Báo Lao Động Khu vực Bắc Trung Bộ đã cử thêm một “lính mới” vừa ra trường vài tháng để tập sự.

Những ngày đầu nằm vùng, nhóm phóng viên theo dõi tuyến Quốc lộ 1A chạy dọc địa bàn phía Bắc Quảng Trị cũ. Từ các điểm tập kết đất, từng đoàn xe tải gầm rú lao đi như chốn không người. Nhưng lần theo nguồn đất những nơi khả nghi ngược về nơi khai thác không dễ. Đường độc đạo vào rừng bị chốt chặn, một người dân thì thầm chỉ dẫn, muốn vào, chỉ còn cách “đạp rừng”. Không một ai phản đối, dù biết đây không phải một chuyến tác nghiệp thông thường.

Sâu trong rừng tràm dày đặc, giữa những lối mòn trơn trượt, cả nhóm bì bõm lội qua hào nước sâu ngang ngực. Rừng im phăng phắc, chỉ nghe tiếng muỗi vo ve và hơi thở dồn dập của “lính mới”. “Cẩn thận có rắn lục, đụng trúng là 'xong phim'” - một phóng viên dặn.

Sau nhiều ngày “ăn bờ ngủ bụi”, rạng sáng một ngày đầu tháng 3, khi sương vẫn giăng trắng cả cánh rừng tràm, âm thanh ầm ì của động cơ bắt đầu vọng đến. Tiếng máy xúc gằn lên giữa tĩnh lặng. Rồi đến tiếng lốp xe nghiền nát lá tràm khô. Tiến đến vài trăm mét, công trường khai thác đất trái phép hiện ra trước mắt. Một hố lớn bị khoét ngay giữa rừng, máy móc hoạt động hết công suất, xe tải nối đuôi nhau vào ra, tuồn đất ra khỏi rừng.

“Lính mới” được phân công nhiệm vụ đứng sau một bụi cây lớn, khi phát hiện có xe từ phía bãi khai thác di chuyển đến thì thông báo, trong lúc những phóng viên khác bò trườn đến sát vị trí khai thác đất để ghi hình làm bằng chứng. Tuy nhiên, sóng điện thoại ở khu vực này chập chờn, không liên lạc được nên “lính mới” di chuyển khiến đối tượng ngồi trên xe múc phát hiện, nên dừng máy để quan sát. Rất may, nhóm phóng viên ra hiệu mọi người giữ yên vị trí, nằm sát xuống đất, đến khi tiếng máy hoạt động lại, xe chở đất nổ máy rời bãi, thì việc tác nghiệp mới tiếp tục diễn ra.

Càng theo dõi, nhóm phóng viên càng phát hiện hoạt động khai thác không khác gì một công trường quy mô. Đất được đào, chất lên hàng chục xe tải mỗi ngày rồi chở đến các điểm tiêu thụ ở tỉnh Quảng Trị cũ và tỉnh Quảng Bình cũ. Khi phóng viên tiếp cận các điểm đổ đất, một bài toán khó đặt ra, làm sao quay được cảnh xả từ xe ôtô tải xuống nơi tiêu thụ mà không bị phát hiện? Kế hoạch được triển khai, người thì theo dõi điểm đến của đoàn xe tải, người điều khiển xe để theo dấu, còn “lính mới” được thả xuống đoạn đường vắng cách địa điểm được đánh dấu khoảng 300m, ẩn nấp vào gốc khuất rồi điều khiển flycam.

Chỉ 3 phút sau, “lính mới” ghi được toàn bộ quá trình xả đất tại một công trình. Đó là tư liệu quý giá trong loạt bài điều tra, làm rõ đường đi của đất lậu. Khi đã có đầy đủ hình ảnh, video và tài liệu, nhóm phóng viên rút khỏi rừng, tìm đến UBND xã Vĩnh Chấp (cũ) để làm việc. Câu hỏi đầu tiên mà chúng tôi đưa ra, là trên địa bàn có mỏ đất nào được cấp phép không?, câu trả lời nhận được là “không”. Vậy có xảy ra tình trạng khai thác đất trái phép không?. Trước câu hỏi này, lãnh đạo địa phương khẳng định không có tình trạng khai thác đất trái phép trên địa bàn.

Hồi kết của đất lậu

Từ các thông tin thu thập được, Báo Lao Động đã đăng tải loạt 3 bài “Công trường khai thác đất lậu rầm rộ giữa rừng tràm”. Ngay sau khi loạt bài được đăng tải, nhóm “đất tặc” tìm cách xóa dấu vết bằng cách đưa xe vào san gạt lại mặt bằng, rút khỏi hiện trường. Tuy nhiên, nhóm phóng viên vẫn bám trụ lại giữa rừng, và các bài viết tiếp theo được đăng tải.

Cơ quan chức năng tỉnh Quảng Trị (cũ) lập tức vào cuộc, một đoàn kiểm tra liên ngành gồm Công an tỉnh, Công an xã, Sở Nông nghiệp và Môi trường và UBND xã Vĩnh Chấp (cũ)… đi vào hiện trường để xác minh thông tin báo nêu. Rất nhanh, lãnh đạo tỉnh yêu cầu làm rõ trách nhiệm của Chủ tịch UBND xã và các cá nhân liên quan. Từ đó, hàng loạt động thái cứng rắn được triển khai, các điểm nóng về tài nguyên từ đất, cát trên địa bàn tỉnh được kiểm tra gắt gao. Nhiều vụ khai thác đất, cát trái phép bị phát hiện và xử lý nghiêm.

Sau nhiều năm bị rút ruột, rừng tràm Vĩnh Linh lấy lại sự bình yên. Những tiếng máy múc rền vang biến mất. Dấu vết của đất tặc dần bị xóa mờ bởi những cây tràm mọc lên.

“Sau chuyến đi, tôi mới thật sự hiểu làm báo là sống giữa hiện trường, là đối mặt với nguy hiểm, là học cách lặng lẽ chứng kiến và ghi lại sự thật. Tôi như được bước ra khỏi lớp học, thấy một nghề báo hoàn toàn khác, khắc nghiệt, rất đáng để dấn thân” - lính mới chia sẻ.

Nhà báo Lê Phi Long - Trưởng Văn phòng Đại diện Báo Lao Động khu vực Bắc Trung Bộ - nói rằng, nhiều năm nay, Ban Biên tập Báo Lao Động đã quan tâm, hỗ trợ và trau dồi cho các phóng viên về kỹ năng viết bài điều tra, phản ánh. Bên cạnh đó, các phóng viên dày dạn kinh nghiệm cũng có trách nhiệm dìu dắt, hướng dẫn cho những “lính mới”, qua đó giới thiệu đội ngũ kế cận có đạo đức, tâm huyết và giỏi nghề.